به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی به نقل از جام جم.  حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا پیروزمند، هیات علمی فرهنگستان علوم اسلامی، مدرس حوزه و دانشگاه و پژوهشگر در گفت‌و‌گوی پیش‌رو از آموزه‌ها و درس‌های اخلاقی امام علی(ع) برای حاکمان می‌گوید.



                                        ***


‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬مهم‌ترین‭ ‬موضوعاتی‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬سیره‭ ‬حکومتی‭ ‬امام‭ ‬علی علیه السلام مطرح‭ ‬است‭ ‬مسأله‭ ‬اخلاق‭ ‬سیاسی‭ ‬دولتمردان‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬خطبه‌ها‭ ‬و‭ ‬نامه‌های‭ ‬ایشان‭ ‬هم‭ ‬بعضا‭ ‬اشاره‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬چرا‭ ‬نگاه‭ ‬امام‭ ‬به‭ ‬مسأله‭ ‬زمامداری‭ ‬متفاوت‭ ‬از‭ ‬دیگران‭ ‬است؟

‭ ‬اخلاق‭ ‬کارگزاران‭ ‬در‭ ‬سیره‭ ‬امیرالمؤمنین‭ ‬در‭ ‬حکومت‭ ‬و‭ ‬جامعه‭ ‬اسلامی‭ ‬مورد‭ ‬توجه‭ ‬قرار‭ ‬گرفته‭ ‬است،‭ ‬از‭ ‬این‌رو‭ ‬با‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬روند‭ ‬تکاملی‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی‭ ‬پرداختن‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬موضوع‭ ‬و‭ ‬روشن‭ ‬کردن‭ ‬زوایای‭ ‬آن‭ ‬برای‭ ‬حکومتی‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬فرموده‭ ‬رهبر‭ ‬معظم‭ ‬انقلاب‭ ‬منظور‭ ‬از‭ ‬دولت‭ ‬اسلامی،‭ ‬اسلامی‭ ‬‌شدن‭ ‬اخلاق‭ ‬و‭ ‬رفتار‭ ‬کارگزاران‭ ‬است،‭ ‬بسیار‭ ‬اهمیت‭ ‬دارد‭. ‬در‭ ‬این‭ ‬صورت‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬حکومت‭ ‬و‭ ‬دولت‭ ‬اسلامی‭ ‬قواره‭ ‬و‭ ‬استاندارد‭ ‬اسلامی‭ ‬به‭ ‬خود‭ ‬می‌گیرد‭.‬

امیرالمومنین در‭ ‬خطبه‭ ‬۴۶‭ ‬نهج‌البلاغه‭ ‬در‭ ‬دو‭ ‬فراز‭ ‬مهم،‭ ‬ماموریت‭ ‬حاکمان‭ ‬و‭ ‬دولتمردان‭ ‬را‭ ‬بیان‭ ‬می‌کند‭. ‬مورخان‭ ‬احتمال‭ ‬می‌دهند‭ ‬این‭ ‬خطبه،‭ ‬خطاب‭ ‬به‭ ‬مالک‌اشتر‭ ‬باشد‭
امام می فرماید تو از کسانی هستی که به عنوان نماینده من باید دین خدا را اقامه کنی.
 ‬دوم‭ ‬این‌که‭ ‬باید‭ ‬نهضت‭ ‬گناهکاران‭ ‬را‭ ‬سرکوب‭ ‬کنی‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬گناهکاران‭ ‬اجازه‭ ‬ندهی‭ ‬که‭ ‬کار‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬وسعت‭ ‬دهند‭ ‬بلکه‭ ‬باید‭ ‬فعالیت‭ ‬آنان‭ ‬را‭ ‬محدود‭ ‬کنی‭ ‬و‭ ‬مأموریت‭ ‬دیگر‭ ‬تو‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬باید‭ ‬امنیت‭ ‬را‭ ‬برقرار‭ ‬کنی‭ ‬و‭ ‬ترس‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬مردم‭ ‬دور‭ ‬کنی‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬مرزهای‭ ‬دولت‭ ‬اسلامی‭ ‬امنیت‭ ‬برقرار‭ ‬کنی‭. ‬این‭ ‬سه‭ ‬ماموریت‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬نامه‭ ‬به‌وضوح‭ ‬بیان‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬امام‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬این‭ ‬خطبه‭ ‬به‭ ‬بیان‭ ‬چگونگی‭ ‬انجام‭ ‬مأموریت‭ ‬توسط‭ ‬زمامدار‭ ‬خود‭ ‬می‌پردازد‭ ‬و‭ ‬می‌فرماید‭: ‬در‭ ‬صورتی‭ ‬می‌توانی‭ ‬این‭ ‬سه‭ ‬مأموریت‭ ‬را‭ ‬انجام‭ ‬بدهی‭ ‬که‭ ‬او‭ ‬از‭ ‬خدای‭ ‬متعال‭ ‬استعانت‭ ‬بجویی‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬او‭ ‬یاری‭ ‬بطلبی‭. ‬دوم‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬ارتباط‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬نرمی‭ ‬‌و‭ ‬درشتی‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬هم‭ ‬ترکیب‭ ‬کنی‭ ‬اما‭ ‬نرم‌خویی‭ ‬تو‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬بیشتر‭ ‬باشد‭.‬

البته‭ ‬امام‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬متذکر‭ ‬می‌شود‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬جایی‭ ‬که‭ ‬کار‭ ‬با‭ ‬نرم‌خویی‭ ‬پیش‭ ‬نمی‌رود‭ ‬و‭ ‬جز‭ ‬با‭ ‬درشتی‭ ‬امری‭ ‬انجام‭ ‬نمی‌شود،‭ ‬می‌توانی‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬حربه‭ ‬استفاده‭ ‬کنی‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬کلام‭ ‬امام‭ ‬علی‭(‬ع‭ ( ‬ویژگی‭ ‬سومی‭ ‬هم‭ ‬بیان‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬امام‭ ‬می‌فرماید‭: ‬با‭ ‬مردم‭ ‬فروتن‭ ‬باش‭. ‬فروتنی‭ ‬خودت‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬مردم‭ ‬پهن‭ ‬کن‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬با‭ ‬گشاده‌رویی‭ ‬و‭ ‬نرم‌خویی‭ ‬رفتار‭ ‬کن‭. ‬ویژگی‭ ‬چهارم‭ ‬در‭ ‬ارتباط‭ ‬با‭ ‬حاکم‭ ‬و‭ ‬مردم‭ ‬است‭.‬

مولای‭ ‬متقیان‭(‬ع‭) ‬به‭ ‬همه‭ ‬ریزه‌کاری‌های‭ ‬حکومتی‭ ‬زمامداران‭ ‬خود‭ ‬اهمیت‭ ‬می‌داد‭ ‬و‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬همه‭ ‬رفتارهای‭ ‬آنان‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬دقت‌نظر‭ ‬داشت‭. ‬امام‭ ‬می‌فرماید‭ ‬در‭ ‬برخورد‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬تساوی‭ ‬در‭ ‬رفتار‭ ‬و‭ ‬حتی‭ ‬نگاه‭ ‬کردن‭ ‬را‭ ‬مراعات‭ ‬کن‭.‬

در‭ ‬فرمایش‭ ‬امام‭ ‬علی‭(‬ع‭)‬،‭ ‬این‭ ‬رفتار‭ ‬تنها‭ ‬مختص‭ ‬قاضی‭ ‬و‭ ‬دادگاه‭ ‬نیست‭ ‬بلکه‭ ‬حاکم‭ ‬دولت‭ ‬اسلامی‭ ‬‌نیز‭ ‬باید‭ ‬در‭ ‬همه‭ ‬امور‭ ‬مساوات‭ ‬را‭ ‬رعایت‭ ‬کند‭ ‬حتی‭ ‬در‭ ‬نوع‭ ‬نگاه‭ ‬کردن‭ ‬به‭ ‬مردم‭. ‬اما‭ ‬این‭ ‬مسأله‭ ‬را‭ ‬به‌عنوان‭ ‬یک‭ ‬امر‭ ‬اخلاقی‭ ‬حکومتی‭ ‬مطرح‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬می‌فرماید‭: ‬در‭ ‬نگاه‭ ‬به‭ ‬مردم‭ ‬بین‭ ‬آنها‭ ‬فرق‭ ‬نگذار،‭ ‬در‭ ‬نگاه‭ ‬مستقیم،‭ ‬اشاره‭ ‬دست،‭ ‬سلام‭ ‬و‭ ‬تکریم‭ ‬
و‭ ‬خوشامد‌گویی‭ ‬مساوات‭ ‬را‭ ‬رعایت‭ ‬کن‭.‬

دلیل‭ ‬این‭ ‬همه‭ ‬تاکید‭ ‬امام‭ ‬به‭ ‬رعایت‭ ‬مساوات‭ ‬بین‭ ‬مردم‭ ‬چیست؟

حضرت‭ ‬علی‭ ‬علت‭ ‬اهمیت‭ ‬رعایت‭ ‬مساوات‭ ‬بین‭ ‬مردم‭ ‬توسط‭ ‬حاکم‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬می‌بیند‌،‭ ‬افرادی‭ ‬که‭ ‬بیشتر‭ ‬مورد‭ ‬توجه‭ ‬قرار‭ ‬می‌گیرند‭ ‬بر‭ ‬دولت‭ ‬و‭ ‬حاکم‭ ‬اسلامی‭ ‬طمع‭ ‬نکنند‭ ‬و‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬متمایز‭ ‬از‭ ‬دیگران‭ ‬فرض‭ ‬نکنند‭. ‬از‭ ‬طرف‭ ‬دیگر‭ ‬فقرا‭ ‬و‭ ‬ضعیفان‭ ‬از‭ ‬خود،‭ ‬حکومت‭ ‬و‭ ‬دولتمردان‭ ‬ناامید‭ ‬نشوند‭. ‬نا‌امیدی‭ ‬عموم‭ ‬مردم‭ ‬از‭ ‬رعایت‭ ‬نکردن‭ ‬عدالت‭ ‬توسط‭ ‬حاکم‭ ‬نیز‭ ‬یکی‭ ‬دیگر‭ ‬از‭ ‬دلایل‭ ‬توجه‭ ‬امام‭ ‬به‭ ‬رعایت‭ ‬دقیق‭ ‬
مساوات‭ ‬است‭.‬

وظایف‭ ‬زمامداران‭ ‬در‭ ‬قبال‭ ‬مردم‭ ‬در‭ ‬کلام‭ ‬علی‭ ‬چگونه‭ ‬تعریف‭ ‬شده‭ ‬است؟

امام‭ ‬در‭ ‬ابتدای‭ ‬خطبه‭ ‬مالک‌اشتر‭ ‬چهار‭ ‬وظیفه‭ ‬برای‭ ‬حاکم‭ ‬اسلامی‭ ‬بیان‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬بلافاصله‭ ‬سراغ‭ ‬ویژگی‭ ‬حاکم‭ ‬اسلامی‭ ‬رفته‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬شرح‭ ‬آن‭ ‬می‌پردازد‭. ‬در‭ ‬واقع‭ ‬متذکر‭ ‬می‌شود‭ ‬که‭ ‬اگر‭ ‬می‌خواهی‭ ‬ماموریت‌های‭ ‬محوله‭ ‬را‭ ‬به‌خوبی‭ ‬انجام‭ ‬دهی‭ ‬باید‭ ‬این‭ ‬خصلت‌ها‭ ‬را‭ ‬داشته‭ ‬باشی‭.‬

امام‭ ‬درباره‭ ‬مأموریت‌ها‭ ‬می‌فرماید‭: ‬اولین‭ ‬ماموریت‭ ‬تو‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬مالیات‭ ‬را‭ ‬جمع‌آوری‭ ‬کنی‭. ‬دوم‭ ‬بحث‭ ‬برقراری‭ ‬امنیت‭ ‬و‭ ‬مقابله‭ ‬با‭ ‬دشمنان‭ ‬است‭. ‬سوم‭ ‬باید‭ ‬کار‭ ‬مردم‭ ‬را‭ ‬به‌سامان‭ ‬برسانید‭ ‬تا‭ ‬مردم‭ ‬در‭ ‬زندگی‭ ‬احساس‭ ‬سختی‭ ‬نکنند‭. ‬باید‭ ‬سرزمین‭ ‬آنها‭ ‬را‭ ‬آباد‭ ‬کنی‭ ‬زیرا‭ ‬وقتی‭ ‬سرزمین‌ها‭ ‬آباد‭ ‬شود،‭ ‬بهره‌وری‭ ‬از‭ ‬منابع‭ ‬به‌شکل‭ ‬درستی‭ ‬انجام‭ ‬می‌گیرد‭. ‬امام‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬به‭ ‬بیان‭ ‬ویژگی‌های‭ ‬والی‭ ‬دولت‭ ‬در‭ ‬چند‭ ‬مرحله‭ ‬
می‌پردازد‭.‬

مرحله‭ ‬اول‭ ‬ارتباط‭ ‬حاکم‭ ‬با‭ ‬خداست‭. ‬امام‭ ‬به‭ ‬مالک‭ ‬هشدار‭ ‬می‌دهد‭ ‬به‭ ‬ترس‭ ‬از‭ ‬خدا‭ ‬و‭ ‬مقدر‭ ‬داشتن‭ ‬فرمان‭ ‬پروردگار‭ ‬و‭ ‬می‌فرماید‭ ‬کسی‭ ‬بدون‭ ‬تبعیت‭ ‬از‭ ‬خداوند‭ ‬و‭ ‬انجام‭ ‬واجبات‭ ‬به‭ ‬سعادت‭ ‬نمی‌رسد‭ ‬در‭ ‬غیر‭ ‬این‭ ‬صورت‭ ‬به‭ ‬شقاوت‭ ‬و‭ ‬گمراهی‭ ‬خواهی‭ ‬رسید‭. ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬به‭ ‬مالک‭ ‬توصیه‭ ‬می‌کند‭ ‬که‭ ‬والی‭ ‬دولت‭ ‬باید‭ ‬خودش‭ ‬را‭ ‬وقف‭ ‬دین‭ ‬خدا‭ ‬کند‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬صورت‭ ‬که‭ ‬قلب،‭ ‬دست‭ ‬و‭ ‬زبانش‭ ‬در‭ ‬خدمت‭ ‬دین‭ ‬خدا‭ ‬باشد‭.‬

در‭ ‬بخش‭ ‬دیگر‭ ‬به‭ ‬ارتباط‭ ‬حاکم‭ ‬با‭ ‬خودش‭ ‬اشاره‭ ‬می‌کند‭ ‬یعنی‭ ‬حاکم‭ ‬و‭ ‬زمامدار‭ ‬دولت‭ ‬اسلامی‭ ‬باید‭ ‬با‭ ‬نفس‭ ‬اماره‭ ‬خود‭ ‬مبارزه‭ ‬کند،‭ ‬نفس‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬برابر‭ ‬شهوت‌ها‭ ‬بشکند‭ ‬و‭ ‬بر‭ ‬نفس‭ ‬خود‭ ‬حاکم‭ ‬باشد‭. ‬مسؤولیت‌های‭ ‬حکومتی‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬مبارزه‭ ‬با‭ ‬نفس‭ ‬باز‭ ‬ندارد‭.‬

مرحله‭ ‬آخر‭ ‬ارتباط‭ ‬زمامدار‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬است‭. ‬امام‭ ‬علی‭(‬ع‭) ‬خطاب‭ ‬به‭ ‬مالک‭ ‬بیشتر‭ ‬از‭ ‬ارتباط‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬می‌گوید‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬نوع‭ ‬رابطه‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬صحبت‭ ‬می‌کند‭. ‬در‭ ‬کلام‭ ‬امام‭ ‬علی‭ ‬قضاوت‭ ‬مردم‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬حاکم‭ ‬در‭ ‬دروه‭ ‬حاکمیت‭ ‬ملاک‭ ‬شناسایی‭ ‬فرد‭ ‬است‭. ‬فرآیند‭ ‬شناخت‭ ‬مردم‭ ‬مومن‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬رفتار‭ ‬حاکم‭ ‬وزنه‭ ‬و‭ ‬ملاک‭ ‬است‭. ‬امام‭ ‬به‭ ‬مالک‭ ‬می‌فرماید‭: ‬حواست‭ ‬باشد‭ ‬قبل‭ ‬از‭ ‬تو‭ ‬حکامی‭ ‬را‭ ‬دیدند‭ ‬که‭ ‬برخی‭ ‬ستمگر‭ ‬بودند‭ ‬و‭ ‬برخی‭ ‬دادگر‭. ‬مردم‭ ‬در‭ ‬کارهای‭ ‬تو‭ ‬به‭ ‬همان‭ ‬چشم‭ ‬می‌نگرند‭ ‬که‭ ‬تو‭ ‬در‭ ‬کارهای‭ ‬والیان‭ ‬پیش‭ ‬از‭ ‬خود‭ ‬می‌نگری‭. ‬درباره‭ ‬تو‭ ‬همان‭ ‬می‌گویند‭ ‬که‭ ‬تو‭ ‬درباره‭ ‬آنها‭ ‬می‌گویی‭ ‬و‭ ‬نیکوکاران‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬آنچه‭ ‬خداوند‭ ‬درباره‭ ‬آنها‭ ‬بر‭ ‬زبان‭ ‬مردم‭ ‬جاری‭ ‬ساخته،‭ ‬می‌توان‭ ‬شناخت‭. ‬بنابراین‭ ‬باید‭ ‬بهترین‭ ‬‌اندوخته‌ها‭ ‬در‭ ‬نزد‭ ‬تو،‭ ‬اندوخته‭ ‬کار‭ ‬نیک‭ ‬باشد‭. ‬استدلالی‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬سخن‭ ‬علی‭ ‬بن‭ ‬ابیطالب علیه السلام می‌توان‭ ‬داشت‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬نام‭ ‬صالحین‭ ‬بر‭ ‬زبان‭ ‬مردم‭ ‬جاری‭ ‬می‌شود‭.‬

چرا‭ ‬این‭ ‬حجم‭ ‬از‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬مردم‭ ‬در‭ ‬کلام‭ ‬امام‭ ‬دیده‭ ‬می‌شود‭. ‬این‌گونه‭ ‬به‌نظر‭ ‬می‌رسد‭ ‬که‭ ‬امام‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬مدارا‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬زمامداران‭ ‬خودش‭ ‬سختگیر‭ ‬است؟

امیرالمومنین علیه السلام ‬در‭ ‬این‭ ‬رابطه‭ ‬می‌فرماید‭: ‬حواست‭ ‬باشد‭ ‬دوام‭ ‬حکومت‭ ‬تو‭ ‬به‭ ‬مردم‭ ‬بستگی‭ ‬دارد‭.‬

تو‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬حاکم‭ ‬باید‭ ‬مردم‭ ‬را‭ ‬راضی‭  ‬
نگه‭ ‬داری‭. ‬علاوه‭ ‬بر‭ ‬این‭ ‬خوشنودی‭ ‬خدای‭ ‬متعال‭ ‬در‭ ‬رضایت‭ ‬مردم‭ ‬است‭. ‬تو‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬بامحبت‭ ‬و‭ ‬لطف‭ ‬برخورد‭ ‬کنی‭. ‬نباید‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬با‭ ‬غرور‭ ‬برخورد‭ ‬داشته‭ ‬باشی‭ ‬چون‭ ‬غضب‭ ‬الهی‭ ‬شامل‭ ‬تو‭ ‬می‌شود‭. ‬با‭ ‬مردم‭ ‬فاصله‭ ‬نگیر‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬فاصله‭ ‬با‭ ‬آنها‭ ‬صحبت‭ ‬نکن‭. ‬با‭ ‬مردم‭ ‬با‭ ‬انصاف‭ ‬رفتار‭ ‬کن‭ ‬که‭ ‬اگر‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬با‭ ‬آنها‭ ‬برخورد‭ ‬نکنی‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬آنها‭ ‬ظلم‭ ‬کنی،‭ ‬در‭ ‬زمره‭ ‬ظالمان‭ ‬خواهی‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬گرفتار‭ ‬عواقب‭ ‬ظلم‭ ‬خواهی‭ ‬شد‭. ‬امام‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬به‭ ‬بیان‭ ‬عواقب‭ ‬ظالم‭ ‬شدن‭ ‬می‌پردازد‭ ‬و‭ ‬می‌فرماید‭: ‬اگر‭ ‬به‭ ‬مردم‭ ‬ظلم‭ ‬کنی،‭ ‬علاوه‭ ‬بر‭ ‬بندگان‭ ‬خدا،‭ ‬پروردگار‭ ‬نیز‭ ‬دشمن‭ ‬تو‭ ‬خواهد‭ ‬شد‭. ‬پیوسته‭ ‬در‭ ‬جنگ‭ ‬و‭ ‬خصومت‭ ‬خواهی‭ ‬بود‭ ‬تا‭ ‬زمانی‭ ‬که‭ ‬توبه‭ ‬کنی‭. ‬همچنین‭ ‬می‌فرماید‭ ‬خدا‭ ‬در‭ ‬کمین‭ ‬
ظالمین‭ ‬است‭.‬

در‭ ‬ادامه‭ ‬این‭ ‬توضیح،‭ ‬دو‭ ‬امر‭ ‬مهم‭ ‬را‭ ‬به‌عنوان‭ ‬ملاک‭ ‬به‭ ‬کارگزاران‭ ‬معرفی‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬محبوب‌ترین‭ ‬عمل‭ ‬نزد‭ ‬حاکم‭ ‬را‭ ‬مشخص‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬می‌فرماید‭: ‬محبوب‌ترین‭ ‬عمل‭ ‬نزد‭ ‬حاکم‭ ‬باید‭ ‬سه‭ ‬چیز‭ ‬باشد؛‭ ‬اول‭ ‬اقامه‭ ‬حق‭. ‬در‭ ‬جاده‭ ‬حق‭ ‬میانه‌ترین‭ ‬باشد‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬اولین‭ ‬کاری‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬باعث‭ ‬محبوبیت‭ ‬حاکم‭ ‬می‌شود‭. ‬دوم‭ ‬این‭ ‬که‭ ‬عدالت‭ ‬او،‭ ‬عمومی‭ ‬باشد‭ ‬و‭ ‬برای‭ ‬مردم‭ ‬منفعت‭ ‬داشته‭ ‬باشد‭. ‬سوم‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬خوشنودی‭ ‬مردم‭ ‬فراگیرتر‭ ‬باشد‭. ‬امام‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬عطوفت‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬تأکید‭ ‬بسیار‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬بسیار‭ ‬تعجب‌برانگیز‭ ‬است‭. ‬سپس‭ ‬می‌فرماید‭: ‬کسانی‭ ‬هستند‭ ‬که‭ ‬بیشتر‭ ‬از‭ ‬همه‭ ‬از‭ ‬تو‭ ‬فاصله‭ ‬دارند‭. ‬آنها‭ ‬کسانی‭ ‬هستند‭ ‬که‭ ‬باید‭ ‬از‭ ‬آنها‭ ‬منفور‭ ‬باشی‭. ‬افرادی‭ ‬که‭ ‬دنبال‭ ‬عیب‌جویی‭ ‬و‭ ‬عیب‌یابی‭ ‬مردم‭ ‬هستند‭ ‬از‭ ‬آنها‭ ‬فاصله‭ ‬بگیر‭. ‬متاسفانه‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬ما‭ ‬هستند‭ ‬کسانی‭ ‬که‭ ‬خوبی‌های‭ ‬مردم‭ ‬را‭ ‬نمی‌بینند‭ ‬این‌که‭ ‬ملت‭ ‬ایران‭ ‬اهل‭ ‬سخاوت،‭ ‬دینداری،‭ ‬ولایتمداری‭ ‬و‭ ‬محبت‭ ‬هستند‭ ‬اما‭ ‬برخی‭ ‬سعی‭ ‬دارند‭ ‬چشم‭ ‬به‭ ‬خوبی‌های‭ ‬مردم‭ ‬ببندند‭ ‬و‭ ‬آنان‭ ‬را‭ ‬مردمی‭ ‬مسؤولیت‌گریز‭ ‬و‭ ‬کارگریز‭ ‬که‭ ‬حق‭ ‬دیگران‭ ‬را‭ ‬رعایت‭ ‬نمی‌کنند،‭ ‬معرفی‭ ‬کنند‭.‬

حضرت‭ ‬علی‭(‬ع‭) ‬می‌فرماید‭: ‬مردم‭ ‬بی‌عیب‭ ‬نیستند‭ ‬و‭ ‬سزاوار‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬والی‭ ‬و‭ ‬حاکم‭ ‬عیوب‭ ‬مردم‭ ‬را‭ ‬بپوشاند‭ ‬و‭ ‬آنها‭ ‬را‭ ‬پاک‭ ‬کند‭ ‬زیرا‭ ‬خدا‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬عیب‭ ‬مردم‭ ‬داوری‭ ‬خواهد‭ ‬کرد‭. ‬عیب‭ ‬مردم‭ ‬را‭ ‬بپوشان‭ ‬همان‌گونه‭ ‬که‭ ‬دوست‭ ‬داری‭ ‬عیب‭ ‬تو‭ ‬
پوشیده‭ ‬باشد‭.‬
​​​

الگوی‭ ‬توسعه‭ ‬ما‭ ‬باید‭ ‬تغییر‭ ‬کند

در‭ ‬آیات‭ ‬قرآن‭ ‬به‭ ‬اقامه‭ ‬عدل‭ ‬و‭ ‬قسط‭ ‬اشاره‭ ‬شده‭ ‬است،‭ ‬این‌که‭ ‬مردم‭ ‬باید‭ ‬در‭ ‬پناه‭ ‬حاکم‭ ‬جامعه‭ ‬به‭ ‬برپایی‭ ‬عدل‭ ‬توجه‭ ‬کنند‭. ‬اگر‭ ‬غیر‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬رخ‭ ‬دهد‭ ‬و‭ ‬اقامه‭ ‬عدل‭ ‬به‌واسطه‭ ‬حکومت‭ ‬و‭ ‬همراهی‭ ‬مردم‭ ‬انجام‭ ‬نگیرد،‭ ‬مشروعیت‭ ‬حکومت‭ ‬از‭ ‬بین‭ ‬خواهد‭ ‬رفت‭ ‬و‭ ‬توجیهی‭ ‬برای‭ ‬استمرار‭ ‬حکومت‭ ‬وجود‭ ‬نخواهد‭ ‬داشت‭.‬

اما‭ ‬ملاک‭ ‬رعایت‭ ‬عدالت‭ ‬چیست؟‭ ‬حضرت‭ ‬می‌فرماید‭: ‬عدالت‭ ‬یعنی‭ ‬هرچیزی‭ ‬در‭ ‬جای‭ ‬خودش‭ ‬قرار‭ ‬بگیرد‭. ‬باید‭ ‬توجه‭ ‬داشته‭ ‬باشیم‭ ‬ممکن‭ ‬است‭ ‬گاهی‭ ‬عدالت‭ ‬به‭ ‬تساوی‭ ‬تعبیر‭ ‬شود‭ ‬که‭ ‬درست‭ ‬نیست‭. ‬هر‭ ‬چند‭ ‬ظاهر‭ ‬امر‭ ‬درست‭ ‬باشد‭. ‬مثلا‭ ‬رفتار‭ ‬فرزند‭ ‬با‭ ‬پدر‭ ‬باید‭ ‬همراه‭ ‬با‭ ‬تکریم‭ ‬بیشتری‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬رفتار‭ ‬
پدر‭ ‬با‭ ‬فرزند‭ ‬باشد‭. ‬رابطه‭ ‬والی‭ ‬و‭ ‬رعیت‭ ‬همین‌طور‭ ‬است‭. ‬لذا‭ ‬باید‭ ‬در‭ ‬ابتدا‭ ‬نظام‭ ‬حقوقی‭ ‬را‭ ‬به‌درستی‭ ‬بشناسیم‭ ‬زیرا‭ ‬آن‭ ‬پشتوانه‭ ‬عدالت‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬است‭.‬

در‭ ‬حال‭ ‬حاضر‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬ما‭ ‬شرایطی‭ ‬به‌واسطه‭ ‬بی‌عدالتی‭ ‬به‌وجود‭ ‬آمده‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬برخی‭ ‬موارد‭ ‬موجب‭ ‬نا‌رضایتی‭ ‬مردم‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬حق‭ ‬به‭ ‬جانب‭ ‬مردم‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬مساله‭ ‬را‭ ‬باید‭ ‬از‭ ‬حساب‭ ‬جمهوری‭ ‬اسلامی‭ ‬و‭ ‬انقلاب‭ ‬اسلامی‭ ‬جدا‭ ‬کرد‭. ‬الگویی‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬ما‭ ‬طراحی‭ ‬و‭ ‬تحمیل‭ ‬شده‭ ‬که‭ ‬کشور‭ ‬براساس‭ ‬آن‭ ‬اداره‭ ‬می‌شود‭. ‬وقتی‭ ‬الگوی‭ ‬توسعه‭ ‬سرمایه‌داری‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬ما‭ ‬مبنای‭ ‬توسعه‭ ‬قرار‭ ‬گرفته‭ ‬است،‭ ‬الزاماتی‭ ‬به‌دنبال‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬ثروتمندان‭ ‬را‭ ‬ثروتمندتر‭ ‬و‭ ‬فقرا‭ ‬را‭ ‬فقیرتر‭ ‬می‌کند‭. ‬این‭ ‬ذات‭ ‬نظام‭ ‬سرمایه‌داری‭ ‬است‭. ‬تکریم‭ ‬ثروتمند‭ ‬و‭ ‬تحقیر‭ ‬فقیر‭ ‬نتیجه‭ ‬رعایت‭ ‬الگوی‭ ‬نظام‭ ‬سرمایه‌داری‭ ‬است‭. ‬تبعیض‭ ‬میان‭ ‬مردم‭ ‬و‭ ‬ایجاد‭ ‬نارضایتی‭ ‬عمومی‭ ‬را‭ ‬به‌دنبال‭ ‬خواهد‭ ‬داشت‭. ‬
دولتمردان‭ ‬اگر‭ ‬می‌خواهند‭ ‬بر‌مبنای‭ ‬عدالت‭ ‬رفتار‭ ‬کنند‭ ‬باید‭ ‬نرم‌افزار‭ ‬توسعه‭ ‬کشور‭ ‬را‭ ‬اصلاح‭ ‬کنند‭. ‬ملاک‭ ‬تولید،‭ ‬درآمد،‭ ‬توزیع‭ ‬درآمد‭ ‬و‭ ‬توزیع‭ ‬اعتبارات‭ ‬حتی‭ ‬سیاسی‭ ‬اصلاح‭ ‬شود‭.‬