آنچه در این پرونده میخوانید دیدگاه صاحب نظران فرهنگستان علوم اسلامی قم در رابطه ی دین و علم می باشد.
کد مطلب: 516
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری؛
نگاه انتقادی به کارآمدی فلسفه اسلامی
نشست نقد و بررسی کارآمدی فلسفه اسلامی
تاریخ انتشار : پنجشنبه ۱ اسفند ۱۳۹۲ ساعت ۱۴:۰۶
فلسفه اسلامی برای حضور در گزاره های علوم فرودستی و پشتیبانی تئوریک از علومی مانند علوم انسانی، نیازمند بهره گیری از لوازمی است که حکمت صدرایی از آن لوازم به دلیل منطق و روش حاکم برآن، برخوردار نیست.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، دومین نشست هم اندیشی با موضوع "کارآمدی فلسفه اسلامی" با حضور رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم، حجت الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری در مرکز تخصصی فلسفه اسلامی برگزار گردید.
این نشست با همت و تلاش کانون فارغ التحصیلان مرکز تخصصی فلسفه اسلامی در عصرگاه ۲۹ بهمن ماه با حضور جمع کثیری از دانش آموختگان این مرکز برگزار شد. متن پیش رو گزارشی اجمالی از سخنان حجت الاسلام والمسلمین میرباقری در این نشست می باشد.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه فلسفه اسلامی، دوران مختلفی را گذرانیده است و در هر دورانی به تناسب خود وظیفه اصلی خویش را که درک واقعیت از غیر واقعیت بوده است، انجام داده است؛ به طرح پرسش هایی در این باره پرداخت و گفت: در دوران کنونی، پرسش از نحوه حضور فلسفه اسلامی در مهندسی تمدن اسلامی است. به عبارتی؛ فلسفه اسلامی در برپایی تمدن اسلامی چه نقشی را برعهده دارد؟ آیا می توان بین فلسفه اسلامی با تولیدات سایر علوم و نیز توسعه علوم دیگر ارتباط و نسبتی برقرار نمود؟ آیا می توان از حضور فلسفه اسلامی در سایر علوم در مهندسی تمدن اسلامی سخن گفت؟ آیا فلسفه اسلامی، برای پاسخگویی به نیازمندیهای عینی اجتماعی که از طریق تولید نرم افزار اداره جامعه صورت می گیرد، می تواند نقش و وظیفه ای تحت عنوان پشتیبانی مبانی علوم برعهده گیرد یا خیر؟
مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم گفت: فلسفه اسلامی برای حضور در گزاره های علوم فرودستی و پشتیبانی تئوریک از علومی مانند علوم انسانی، نیازمند بهره گیری از لوازمی است که حکمت صدرایی از آن لوازم به دلیل منطق و روش حاکم برآن، برخوردار نیست.
وی با بیان اینکه حکمت صدرایی، مجموعه ای از گزاره ها و مسائل هستی‌شناختی است که تحت عنوان احکام موجود بماهو موجود گردآوری شده است، گفت: این گزاره ها که در حکم مواد و محتوا هستند از یک منطق و روش حاکم پیروی می کنند که از آن به روش تفکر یاد می شود که در «منطق ارسطویی» متجلی است. این روش از ابتداء فلسفه، موضوع فلسفه را تحت الشعاع خود قرار داده و با انتزاعی نمودن موضوع فلسفه که همانا موجود بماهو موجود است، رشته اتصال دانش فلسفه را از عینیت قطع می کند.
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری با بیان این توضیح که خصوصیت اصلی روش انتزاعی، کلی گیری و اشتراک گیری از امور و اشیاء می باشد، افزود: درباره دانش فلسفه این اتفاق با اشتراک گیری مفهوم موجودیت و قرار دادن آن در صدر فلسفه به عنوان موضوع، صورت پذیرفته است.
وی گفت: در روش کلی گیری، یک امر واقعی از صورت ترکیبی خود که در واقعیت داراست، منفک شده و به حیثیات گوناگونی تبدیل می گردد که هرکدام از این حیثیات موضوع بحث و تحلیل یک علم واقع می شود.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم با ذکر این موضوع که در فلسفه صدرائی، «جسم» از این حیث که موجودیت دارد در مجموعه مسائل و احکام هستی شناختی قرار می گیرد، بیان داشت: بر جسم لوازم هستی شناسی مترتب می گردد و همین موضوع از حیث سکون و تحرک در علم طبیعیات مورد کنکاش و تجزیه و تحلیل واقع می شود.
وی ادامه داد: بنابراین اگرچه موضوع فلسفه اسلامی، حیثیت عام و شاملی است که تمام اشیاء را پوشش می دهد، لیکن این شمولیت به خاطر انتزاع بخشی از واقعیت و تبدیل آن به مفهوم عام است نه به این معناست که فلسفه اسلامی می‌تواند خاستگاه استخراج و استنباط مسائل علوم فرودستی قرار بگیرد. به دلیل اینکه موجودیت، حیثی از حیثیات واقعیت‌ها وعینیات است و نه تمام حیثیت آنها، فقط می تواند احکام همان حیثیت را تبیین نماید و قدرت جریان در علوم فرودستی را ندارد که این مشکله به دلیل حاکمیت منطقی است که قدرت جامع نگری به واقعیات را ندارد.
مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم در تبیین نقش فلسفه اسلامی در مهندسی تمدن اسلامی گفت: برای اینکه فلسفه اسلامی بتواند در علوم فرودستی جریان پیدا کند و رهبری واقعی علوم را در مهندسی تمدن اسلامی برعهده بگیرد، لازم است روش و منطق موجود مورد تجدید نظر قرار بگیرد.
وی در ادامه بیان داشت: در مقام تنظیر اینگونه می توان گفت که؛ همانطور که در نسبت میان جنس و فصل منطق دانان جهت ایجاد تقوم میان این دو مفهوم رابطه «ابهام وتحصل» برقرار نموده اند و جنس را ابهامی در نظر گرفته اند که تحصلش با فصل است و تقوم این دو در اقامه مفهوم ماهوی نوع در ذهن اساسی است، به همین شکل می توان از رابطه فلسفه با علوم سخن گفت.
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری افزود: باید موضوع فلسفه اسلامی از طریق روش آن به منزله ابهامی باشد که در مسائل و گزاره های علوم فرودستی به تحصل و تعین برسد. این سخن بدین معناست که موضوع فلسفه و روش آن باید بگونه ای اصطیاد گردد که در علمی مانند علم طبیعیات بتوان جریان فلسفه اسلامی را ملاحظه نمود.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی این نکته را مورد توجه قرار داد که صرف «فلسفه مضاف به علوم» تمام کننده دغدغه فوق نیست و افزود: هر طرحی مانند فلسفه مضاف، افزودن مواد و محتواهای جدید بدون تصرف در منطق و روش هاست که نتیجه محصلی به دنبال نخواهد داشت.
این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه اگر فرضاً فلسفه صدرایی توانمندی رهایی از این تنگنا را دارا باشد، گفت: در صورتی که فلسفه صدرائی بتواند از این تنگنا خود را برهاند و بتواند در پی ریزی تمدن اسلامی نقش اساسی خود را ایفا کند، آیا می توان گفت این تمدن برآمده از بنیان های فلسفه اسلامی، تمدنی دینی است؟ آیا می توان این تمدن را به اسلام منتسب نمود و گفت فرآوری فلسفه اسلامی در سایر علوم، تمدن اسلامی را در اختیار می گذارد یا اینکه تمدن به دست آمده، تمدنی فلسفی خواهد بود؟! آیا تمدن مورد نظر تمدن اسلامی است یا تمدن فیلسوفان؟!
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری گفت: وقتی که در معرفت شناسی حاکم بر فلسفه اسلامی از «کاشفیت علم و مناط تطابق با واقع» سخن گفته می شود که در پی خود التزام به واقع را به دنبال دارد، آیا می توان از دینی بودن معرفت سخن به میان آورد تا به تبع آن از دینی بودن فلسفه و سایر علوم بحث نمود؟
وی در ادامه افزود: کسانی که به دنبال علم دینی اسلامی هستند، باید ابتدائاً در ساحت معرفت شناسی این نکته را روشن سازند که آیا معرفت دینی و غیر دینی دارد یا خیر؟ اگر چنانچه معرفت به اسلامی و غیر اسلامی تقسیم نمی شود آیا می توان از تحول علوم انسانی به تبع تحول در مبانی فلسفی در جهت اسلامی سخن گفت؟
استاد میرباقری بیان داشت: چنانچه معرفت به اسلامی و غیر اسلامی تقسیم نشود و به واقعی و غیر واقعی تقسیم گردد، فلسفه برآمده از آن نیز فلسفه واقع گراست، نه فلسفه اسلامی و علوم برآمده از مبانی فلسفه مورد نظر نیز اسلامی نخواهند بود؛ بلکه علوم فلسفی شده نام می گیرند.
وی گفت: ماحصل این تلاش، فلسفی سازی علوم است نه اسلامی سازی آن. در این مقام، چه نزاعی میان این عزیزان با دانشمندان غربی است؟! چرا که آنها هم مدعی دستیابی به واقع هستند و دغدغه خود را پی جویی حقیقت علم و واقع می دانند؟
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی در پایان افزود: البته این نکته قابل ذکر است که، فلسفه اسلامی موجود در نظام موضوعات و غایات خویش متأثر از فرهنگ معارف اسلامی بوده است و متفاوت از فلسفه یونان می باشد، لیکن همچنان نقیصه ای در ناحیه روش و منطق تفلسف وجود دارد که تا زمانیکه این نقص برطرف نگردد نه می توان از کارآمدی فلسفه اسلامی و توسعه آن در سایر علوم سخن گفت و نه از اسلامیت آن بحث نمود.
لازم بذکر است در پایان، شرکت کنندگان در این نشست به طرح پرسش ها و نقدهای خود به سخنان حجت الاسلام والمسلمین میرباقری پرداختند و ایشان به سوالات پاسخ دادند.
نشست دوم هم اندیشی با موضوع "کارآمدی فلسفه اسلامی" از سلسله نشست های مرکز تخصصی فلسفه اسلامی حوزه علمیه قم می باشد که سخنران نشست اول دکتر عبدالحسین خسرو پناه بوده است.
این نشست با همت و تلاش کانون فارغ التحصیلان مرکز تخصصی فلسفه اسلامی در عصرگاه ۲۹ بهمن ماه با حضور جمع کثیری از دانش آموختگان این مرکز برگزار شد. متن پیش رو گزارشی اجمالی از سخنان حجت الاسلام والمسلمین میرباقری در این نشست می باشد.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه فلسفه اسلامی، دوران مختلفی را گذرانیده است و در هر دورانی به تناسب خود وظیفه اصلی خویش را که درک واقعیت از غیر واقعیت بوده است، انجام داده است؛ به طرح پرسش هایی در این باره پرداخت و گفت: در دوران کنونی، پرسش از نحوه حضور فلسفه اسلامی در مهندسی تمدن اسلامی است. به عبارتی؛ فلسفه اسلامی در برپایی تمدن اسلامی چه نقشی را برعهده دارد؟ آیا می توان بین فلسفه اسلامی با تولیدات سایر علوم و نیز توسعه علوم دیگر ارتباط و نسبتی برقرار نمود؟ آیا می توان از حضور فلسفه اسلامی در سایر علوم در مهندسی تمدن اسلامی سخن گفت؟ آیا فلسفه اسلامی، برای پاسخگویی به نیازمندیهای عینی اجتماعی که از طریق تولید نرم افزار اداره جامعه صورت می گیرد، می تواند نقش و وظیفه ای تحت عنوان پشتیبانی مبانی علوم برعهده گیرد یا خیر؟
مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم گفت: فلسفه اسلامی برای حضور در گزاره های علوم فرودستی و پشتیبانی تئوریک از علومی مانند علوم انسانی، نیازمند بهره گیری از لوازمی است که حکمت صدرایی از آن لوازم به دلیل منطق و روش حاکم برآن، برخوردار نیست.
وی با بیان اینکه حکمت صدرایی، مجموعه ای از گزاره ها و مسائل هستی‌شناختی است که تحت عنوان احکام موجود بماهو موجود گردآوری شده است، گفت: این گزاره ها که در حکم مواد و محتوا هستند از یک منطق و روش حاکم پیروی می کنند که از آن به روش تفکر یاد می شود که در «منطق ارسطویی» متجلی است. این روش از ابتداء فلسفه، موضوع فلسفه را تحت الشعاع خود قرار داده و با انتزاعی نمودن موضوع فلسفه که همانا موجود بماهو موجود است، رشته اتصال دانش فلسفه را از عینیت قطع می کند.
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری با بیان این توضیح که خصوصیت اصلی روش انتزاعی، کلی گیری و اشتراک گیری از امور و اشیاء می باشد، افزود: درباره دانش فلسفه این اتفاق با اشتراک گیری مفهوم موجودیت و قرار دادن آن در صدر فلسفه به عنوان موضوع، صورت پذیرفته است.
وی گفت: در روش کلی گیری، یک امر واقعی از صورت ترکیبی خود که در واقعیت داراست، منفک شده و به حیثیات گوناگونی تبدیل می گردد که هرکدام از این حیثیات موضوع بحث و تحلیل یک علم واقع می شود.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم با ذکر این موضوع که در فلسفه صدرائی، «جسم» از این حیث که موجودیت دارد در مجموعه مسائل و احکام هستی شناختی قرار می گیرد، بیان داشت: بر جسم لوازم هستی شناسی مترتب می گردد و همین موضوع از حیث سکون و تحرک در علم طبیعیات مورد کنکاش و تجزیه و تحلیل واقع می شود.
وی ادامه داد: بنابراین اگرچه موضوع فلسفه اسلامی، حیثیت عام و شاملی است که تمام اشیاء را پوشش می دهد، لیکن این شمولیت به خاطر انتزاع بخشی از واقعیت و تبدیل آن به مفهوم عام است نه به این معناست که فلسفه اسلامی می‌تواند خاستگاه استخراج و استنباط مسائل علوم فرودستی قرار بگیرد. به دلیل اینکه موجودیت، حیثی از حیثیات واقعیت‌ها وعینیات است و نه تمام حیثیت آنها، فقط می تواند احکام همان حیثیت را تبیین نماید و قدرت جریان در علوم فرودستی را ندارد که این مشکله به دلیل حاکمیت منطقی است که قدرت جامع نگری به واقعیات را ندارد.
مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم در تبیین نقش فلسفه اسلامی در مهندسی تمدن اسلامی گفت: برای اینکه فلسفه اسلامی بتواند در علوم فرودستی جریان پیدا کند و رهبری واقعی علوم را در مهندسی تمدن اسلامی برعهده بگیرد، لازم است روش و منطق موجود مورد تجدید نظر قرار بگیرد.
وی در ادامه بیان داشت: در مقام تنظیر اینگونه می توان گفت که؛ همانطور که در نسبت میان جنس و فصل منطق دانان جهت ایجاد تقوم میان این دو مفهوم رابطه «ابهام وتحصل» برقرار نموده اند و جنس را ابهامی در نظر گرفته اند که تحصلش با فصل است و تقوم این دو در اقامه مفهوم ماهوی نوع در ذهن اساسی است، به همین شکل می توان از رابطه فلسفه با علوم سخن گفت.
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری افزود: باید موضوع فلسفه اسلامی از طریق روش آن به منزله ابهامی باشد که در مسائل و گزاره های علوم فرودستی به تحصل و تعین برسد. این سخن بدین معناست که موضوع فلسفه و روش آن باید بگونه ای اصطیاد گردد که در علمی مانند علم طبیعیات بتوان جریان فلسفه اسلامی را ملاحظه نمود.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی این نکته را مورد توجه قرار داد که صرف «فلسفه مضاف به علوم» تمام کننده دغدغه فوق نیست و افزود: هر طرحی مانند فلسفه مضاف، افزودن مواد و محتواهای جدید بدون تصرف در منطق و روش هاست که نتیجه محصلی به دنبال نخواهد داشت.
این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه اگر فرضاً فلسفه صدرایی توانمندی رهایی از این تنگنا را دارا باشد، گفت: در صورتی که فلسفه صدرائی بتواند از این تنگنا خود را برهاند و بتواند در پی ریزی تمدن اسلامی نقش اساسی خود را ایفا کند، آیا می توان گفت این تمدن برآمده از بنیان های فلسفه اسلامی، تمدنی دینی است؟ آیا می توان این تمدن را به اسلام منتسب نمود و گفت فرآوری فلسفه اسلامی در سایر علوم، تمدن اسلامی را در اختیار می گذارد یا اینکه تمدن به دست آمده، تمدنی فلسفی خواهد بود؟! آیا تمدن مورد نظر تمدن اسلامی است یا تمدن فیلسوفان؟!
حجت الاسلام والمسلمین میرباقری گفت: وقتی که در معرفت شناسی حاکم بر فلسفه اسلامی از «کاشفیت علم و مناط تطابق با واقع» سخن گفته می شود که در پی خود التزام به واقع را به دنبال دارد، آیا می توان از دینی بودن معرفت سخن به میان آورد تا به تبع آن از دینی بودن فلسفه و سایر علوم بحث نمود؟
وی در ادامه افزود: کسانی که به دنبال علم دینی اسلامی هستند، باید ابتدائاً در ساحت معرفت شناسی این نکته را روشن سازند که آیا معرفت دینی و غیر دینی دارد یا خیر؟ اگر چنانچه معرفت به اسلامی و غیر اسلامی تقسیم نمی شود آیا می توان از تحول علوم انسانی به تبع تحول در مبانی فلسفی در جهت اسلامی سخن گفت؟
استاد میرباقری بیان داشت: چنانچه معرفت به اسلامی و غیر اسلامی تقسیم نشود و به واقعی و غیر واقعی تقسیم گردد، فلسفه برآمده از آن نیز فلسفه واقع گراست، نه فلسفه اسلامی و علوم برآمده از مبانی فلسفه مورد نظر نیز اسلامی نخواهند بود؛ بلکه علوم فلسفی شده نام می گیرند.
وی گفت: ماحصل این تلاش، فلسفی سازی علوم است نه اسلامی سازی آن. در این مقام، چه نزاعی میان این عزیزان با دانشمندان غربی است؟! چرا که آنها هم مدعی دستیابی به واقع هستند و دغدغه خود را پی جویی حقیقت علم و واقع می دانند؟
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی در پایان افزود: البته این نکته قابل ذکر است که، فلسفه اسلامی موجود در نظام موضوعات و غایات خویش متأثر از فرهنگ معارف اسلامی بوده است و متفاوت از فلسفه یونان می باشد، لیکن همچنان نقیصه ای در ناحیه روش و منطق تفلسف وجود دارد که تا زمانیکه این نقص برطرف نگردد نه می توان از کارآمدی فلسفه اسلامی و توسعه آن در سایر علوم سخن گفت و نه از اسلامیت آن بحث نمود.
لازم بذکر است در پایان، شرکت کنندگان در این نشست به طرح پرسش ها و نقدهای خود به سخنان حجت الاسلام والمسلمین میرباقری پرداختند و ایشان به سوالات پاسخ دادند.
نشست دوم هم اندیشی با موضوع "کارآمدی فلسفه اسلامی" از سلسله نشست های مرکز تخصصی فلسفه اسلامی حوزه علمیه قم می باشد که سخنران نشست اول دکتر عبدالحسین خسرو پناه بوده است.
