دوره آموزش تخصصی گروه فلسفه اصول و فقه حکومتی

نظریه تفسیر متن(2)

حجت الاسلام و المسلمین واعظی

1 آذر 1396 ساعت 13:22

حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی نویسنده کتاب « نظریه تفسیر متن» با حضور در فرهنگستان علوم اسلامی به تبیین و تدریس مباحث مربوط به این کتاب پرداختند. در جلسه دوم مباحثی مطرح گردید که گزارشی از آن ارائه می گردد.


به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، سلسله درس گفتارهای "نظریه تفسیر متن"، توسط حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی که به درخواست گروه فلسفه اصول و فقه حکومتی صورت پذیرفته است، در فرهنگستان علوم اسلامی قم برگزار گردید.

متن حاضر گزارشی محتوایی از جلسه دوم این درس گفتارها می باشد که برای استفاده علاقه مندان در سایت قرار می گیرد. برای دریافت متن جلسه اول به اینجا رجوع فرمایید.

استاد واعظی به اشاره به مطالب جلسه قبل، در ادامه به بررسی مباحث مربوط به معنا پرداخته و اینگونه دلیل بررسی معنا در این فضای بحث را توضیح دادند:« در نظریه تفسیری یکی از بحث های خیلی مهم ، بحث درباره خود معنا است ، نه از باب یک بحث نظری و تئوری محض که معنا چیست؟ بلکه در خود محتوای تفسیر تأثیر گذار است . خیلی از خلط مبحث هایی که صورت گرفته به همین مرتبط می شود که ساحت های معنا از همدیگر تفکیک نشده است.»

- سه ساحت به کاری گیری جملات
وی در ادامه به تقسیم بندی مباحث مربوط به استعمال جمله پرداخته و افزود:در فضای استعمال جملات سه امر داریم که بایدتفکیک شود: ۱. امر زبانی ۲. امر غیر زبانی ۳. ساحت پسا زبانی

- لفظ، معنا ، مصداق
دکتر واعظی با تفکیک بین این سه مفهوم به توضیح در باب چگونگی تفکیک این سه امر پرداخته و اشاره داشتند که در برخی نظریه پردازان بین معنا و مصداق تفکیکی قائل نیستند و مصداق را همان معنا می دانند. توضیحات مربوط به هر کدام از تقسیمات در جلسه ارائه داده شد.

- اقسام ۴ گانه معنا
در ادامه استاد با اشاره به شیوه های مختلف تقسیم بندی معنا، شیوه تقسیم بندی مد نظر خودشان را ارائه داد:« نکته ای که خیلی حائز اهمیت است برای معنا تقسیم بندی های مختلفی می توان ذکر کرد، لکن این تقسیم به چهار ساحت معنا را جایی ندیده ام ، این تفکیک در آینده به کارمی آید برخی آشفتگی ها بدلیل خلط این ساحت است.»

حجت الاسلام و المسلمین واعظی اولین ساحت معنا را ، ظرف ثبوت و تقرر زبانی، بیان داشته و در توضیح این ساحت مطالبی ارائه دادند که تقریری از آن ارائه می گردد:
قبل از اینکه پای استعمال به میان بیاید، ساحتی داریم که معنا تقرر و تعین دارد و با لفظ پیوند دارد. وقتی لفظی را برای معنایی وضع می کنیم؛ اسمی را برای فرزندی وضع می کنیم یا برای شیء اسمی می گذارند. صرف نظر از استعمال و کاربری، به محض اینکه وضع اتفاق می افتد اگر استعمال واقع شود به آن معنا منتقل می شویم. اما قبل از اتصال و وضع، کلماتی بی معنا هستند، مصوت و موزون هستند ولی معنایی ندارند، چون وضعی اتفاق نیافتده است. به یک معنایی در حوزه زبان پیوندی برقرار نشده است. ممکن است وضع تعیینی باشد ممکن است تعینی باشد.

این ساحت از معنا مستقل از استعمال و مقدم بر استعمال است. تأکید بر این نکته از آنجا است که تمامی نظریاتی که می خواهند ساحت مصداق را به معنا بیاورند توجه ندارند که تا استعمال نکنید، امر واکنشی و امر پسازمانی اتفاق نمی افتد. یعنی ساحت معنایی حین استعمال و پیش از استعمال ملاحظه نشده است. ما ساحتی داریم پیش از استعمال. چرا الفاظ بی معنا را به کار نمی برید؟! چرا از الفاظ معنادار استفاده می کنید؟ می فهمیم معنا، قبل از استعمال، تحققی دارد.

در این ساحت از معنا اموری مثل اراده تفهیمی، اراده جدی، قصدمتکلم و ... مطرح نیست. مهم نیست که لافظ کیست؟ وقتی زبان طبیعی شکل می گیرد، برای الفاظ یک همچنین پیوندی شکل می گیرد.

استاد حوزه علمیه قم در تبیین ساحت دوم معنا این گونه توضیح دادند:« ساحت دیگر معنا را به «کلام نفسی» تعبیر می کنیم، در برابر کلام حسی و لفظی؛ یعنی آنچه از معانی که متکلم قبل از تکلم در ذهن خودش می پروراند. همانند فرایند خلق اثر هنری، اول هنرمند یک معنایی را ، یک احساسی را درون خود می پروراند، بعد یک آفرینش هنری می کند؛ اینجا حتی ممکن است یک مضمون و یک ایده، بسته به اینکه چقدر هنر داشته باشد به تعابیر و اشکال مختلف بیان شود. پس استعمال مسبوق به یک معنای نفسی است. گویی هر متکلمی و هر مستعمل زبانی دو جور کلام دارد، یک کلام نفسی و بعد آنی که در قالب الفاظ بیان می شود. این معنا قیام وجودی به نفس و روان متکلم دارد.»

جناب دکتر واعظی ساحت سوم را اینگونه بیان نمود:«ساحت سوم ، معنا به عنوان محصول فرایند اظهار زبانی در نظر گرفته می شود؛ یعنی معنایی که برایند اظهارات زبانی است. آنچیزی که به واسطه اظهارات زبانی منتقل می شود. متکلم و گوینده معنا را به حامل های زبانی می آورد، این محمل ها ، اصلی ترین منتقل کننده هستند، درکنار آن، قرائن دیگر حالی ومقامی هم هست. لکن اصلی ترین محمل انتقال، حامل های زبانی است.»

آخرین ساحت معنایی از دیدگاه استاد واعظی اینگونه توضیح داده شد:« ساحت چهارم، معنای متن برای من. نه معنای متن نزد قائل؛ نظریه پردازانی وجود دارند که می گویند اصل فرایند مراجعه ما به متن برای ساحت چهارم است؛ اصطلاحاً ، رویکرد پدیدارشناسانه؛ این معنا برای خواننده پیامدش سیّالیت معنا است. معنا امر تاریخی می شود. هیستوریکال می شود. بسته به اینکه چه کسی با متن مواجه می شود متفاوت خواهد شد. معنا عصری ، تاریخی و غیر متعین می شود. مقوله تفسیر معتبر و نامعتبر، درست و نادرست همگی برچیده می شود، چون منطق پیدا نمی کند. ما وقتی در ساحت سوم تمرکز پیدا می کنیم، می توانیم از معنای معتبر و نامعتبر نام ببریم ولی در ساحت چهارم، کسی نمی تواند به شما اعتراض کند، می گویی این متن برای من اینگونه ظهور پیدا کرد.»

در پایان جلسه به سوالات حضار جواب داده شد و مباحث تا چیستی معنا ارائه شد.


کد مطلب: 1034

آدرس مطلب: https://www.foeq.ir/vdcj.tevfuqeyxsfzu.html

فرهنگستان علوم اسلامی قم  https://www.foeq.ir